Proxección do 6 de febreiro

REBELDE

Versión orixinal con subtítulos en español

Canadá, 2012

Dirección e guión: Kim Nguyen.
Intérpretes: Rachel Mwanza, Serge Kanyinda, Alain Bastien, Mizinga Mwinga, Ralph Prosper.
Produción: Pierre Even, Kim Nguyen, Marie-Claude Poulin.
Montaxe: Richard Comeau.
Fotografía: Nicolas Bolduc.
Música: Afro-beat angoleña grabada nos anos 70.
Duración: 90 min.

SINOPSE

nalgún lugar da África subsahariana, nunha pequena e remota aldea, Komona, unha nena de 12 anos, vive pacíficamente cos seus pais, até o día en que é secuestrada polo exército rebelde e vese obrigada a combater como nena soldado. Pola súa capacidade para salvarse, chámanlle "bruxa da guerra". A súa única saída e amigo será Mago, un mozo albino de 15 anos que desexa casar con ela.

COMENTARIO

No imaxinario colectivo a África negra é un territorio exótico, belo e perigoso, en permanente guerra consigo mesmo. Como espectadores, sen contar aqueles aventureiros que penetraron nos documentais de Jean Rouch ou nos filmes de Ousmane Sembene e Souleymane Cissé, estamos afeitos a esa abstracción panafricana na que os países son practicamente indistinguibles entre si e o home branco supón a referencia absoluta á hora de afrontar a narración - véxase Diamante de sangue, Nun lugar de África ou a curtametraxe Aquel non era eu - supón, no mellor dos casos, deixar de lado o punto de vista dos habitantes deses países; e no peor, esparrar no paternalismo e a condescendencia máis atroces. O maior logro de Rebelde é precisamente a ligazón absoluta do relato co punto de vista de Komona, unha nena soldado interpretada con asombrosa naturalidade por Rachel Mwanza, actriz non profesional que se apodera de cada fotograma da película. O cineasta canadense Kim Nguyen volve caer no erro de non precisar o lugar no que suceden os feitos para facer máis universal a súa historia, pero neste caso pouco importa se se trata de Malí, Ruanda ou a República Democrática do Congo. Porque o cerne de todo, a razón de ser última de Rebelde, é esta mociña omnipresente de mirada baleira e alma lacerada. 

A traxedia de Komona, como a de tantos miles de nenos centroafricanos, é unha das máis terribles do noso tempo e precisamente por iso resulta tan complexo decidir qué e cómo se conta, qué tratamento se lle quere dar á violencia e se, entre tanta dor e crueldade, queda algunha físgoa para a esperanza. É unha obviedade dicir que o caudal de imaxes de guerras, catástrofes, morte e destrución que nos chega a través dos telexornais insensibilizounos até tal punto que deixamos de percibir a verdadeira dimensión das noticias. Aínda por riba, o foco informativo, máis oportunista e desequilibrado que nunca, permanece pendente durante dúas semanas dun atentado en Boston que causou catro mortos e dedícalle 30 segundos ou un artigo de 100 palabras na páxina 30 a un xenocidio no corazón de África. Para tranquilidade das nosas aletargadas conciencias, a outra opción é suprimir calquera mención aos feitos, que están moi vistos e “non venden”. Digresións aparte, Susanne Bier adoptaba en Nun mundo mellor (Hævnen, 2010) esa mirada culpable e cedía o protagonismo, unha vez máis, ao home branco, pero afastábase das habituais simplificacións sobre o continente africano e suxería un inquietante paralelismo entre a violencia de alí e a de aquí. Rebelde dá un paso máis aló e mira de fronte o problema, acométeo [?] cunha mestura de naturalismo e realismo máxico. Entre o pouco reprobable que ten a película está esa insistencia de Nguyen por utilizar a cámara quieta e a nivel de chan tan habitual dun pretendido cinema pseudodocumental. 

A inmersión total do espectador prodúcese desde a secuencia de apertura, na que un grupo paramilitar irrompe a balazos no poboado de Komona e obrígaa a realizar un rito de iniciación tan espantoso que Nguyen decide deixalo fóra de campo. A súa decisión de non recrearse nese instante permítelle fuxir da abxección da que falaba Rivette no seu artigo sobre o travelling de Kapo (Kapò, Gillo Pontecorvo, 1960) e que máis tarde faría soado Serge Daney en Perseveranza. Na seguinte secuencia, os novos reclutas deste demencial exército infantil aprenden a primeira e máis importante lección: desde ese momento, o seu AK-47 será o seu pai e a súa nai, o seu único ser querido. Non queda espazo para a amizade ou o xogo, o único obxectivo é destruír ao inimigo e obedecer aos superiores. No seu alucinado e alucinatorio periplo pola xungla, Komona sae ilesa no medio dun tiroteo e empeza a ver, emborralladas de cinza, as pantasmas dun e outro bando, os seus pais mortos, todas as vítimas desta irracional e inesgotable contenda. O tránsito entre o realismo da maioría das secuencias e aquelas que conteñen elementos fantásticos (ou deberiamos chamalos fantasmagóricos?) prodúcese de maneira orgánica, como un continuo da percepción de Komona. Nguyen envórcase nas texturas, os sons e os silencios, en trasladarlle ao espectador todo o caudal sensorial que chega aos sentidos da protagonista. 

A película bascula cara a outra tonalidade cando Mago (Serge Kanyinda), un neno soldado albino cuxa imaxinación e iniciativa non foron sepultadas aínda pola violencia, convence a Komona para que fuxan xuntos. E a partir de aquí o director deixa de ser un simple relator de atrocidades para escribir a súa propia poesía no seo dun conflito que excede o entendemento. O amor é a única vía de escape para estes dous mozos de infancia mutilada, e entréganse o un ao outro de maneira tan torpe como decidida. É a pasaxe menos árida da narración, cando algo parecido á felicidade asómase aos seus rostros, e a busca dun galo branco convértese na súa única preocupación: é o requisito simbólico, case imposible de lograr, que lle pide Komona a Mago para casar. O último acto, tras este luminoso paréntese, devólvenos á desapiadada realidade co rotundo son dun machetazo e penetra a Komona na aventura máis terrible e, a pesar de todo, esperanzadora, que aínda lle queda por vivir.